Ülker Şener
10 kişilik bir grup “Kim şiir okur?” diye sordu. Aklıma şu soru geliyor, uzun yıllardır kimse eline şiir kitabı almamış. Okunanlar çoğunlukla ekranda görünenler, çoğunlukla da büyük şairlerin etkileyici şiirlerinden kısa bölümler. Üçüncü alt küme. Şair “harika” olacak, şiir etkileyici olacak ve bunlardan bazıları da olacak.
Her edebi form muhtemelen belirli koşullar altında var olur. Şiirin devri mi geçti, anlatım araçlarını mı kaybetti, asla ötesine geçmeyen bir iç monologa mı dönüştü? Şiirin bir dönemi ya da zamanı var mıydı, ne zaman popüler oldu ya da şiir ne zaman okundu? Elbette coşkunun en çok olduğu dönemlerde çalkantılar yaşanır, duygular sığmaz, taşar ve bireyi, bireyi yok eder… Vasatlığın olduğu yerde şiirin sesi duyulmaz, söner. Bilinmeyen bir yaz esintisi gibi. Belki yeniden yazılır, okunur ama biraz da anlatım olanaklarını genişletmek, dilin kullanımını mükemmelleştirmek çabası… Sevilen muhtemelen sakinlikte arzulanandır, aranan şiirlerdir ve eşlik eden sakinlik de sevilir. Ancak coşkunun yokluğu onu sınırlı ve eşliksiz kılar. Vladimir Mayakovsky ve Sergey Yasenin Ekim Devrimi günlerinde yaşadılar ve yazdılar. Umudun Rusya’dan tüm Avrupa’ya ve dünyaya yayıldığı günlerde. Bildiğimiz gibi beklenen ve ümit edilenler gerçekleşmedi; Ne Kıta Avrupası’nda devrimler dönemi başladı, ne de Rusya’da her şeyin alt üst olduğu insanlığın “altın çağı”. İnsan olarak her zaman bir altın çağ yaşadık, en azından ideolojiler varken ve ideolojiler “ölmeye” terk edildiğinde altın çağları da beraberlerinde götürdüler. Şu anda dünyanın geleceğine yönelik bir tasarım olmadığı gibi, nasıl bir dünya olacağı sorusuna da radikal bir yanıt bulunmuyor. Devrimin yenilgisiyle onlar da mağlup olmuşlardır. İkisi de yas tutmayı reddediyor. Yasenin 1925’te, Mayakovski ise 1930’da intihar etti. Mayakovski, 1926’da Yasenin’den sonra yazdığı şiirde şöyle diyor:
Ölüm sürecek mi?
insansız
tebeşir tozu gibi
yanaklarında mı?
………..
Neden?
Nedeni ne?
Şaşkınlıkla donup kalıyorum.
…………………
Bu hayatta
ölmek en kolay şeydir
Gerçek güç
yepyeni bir hayata
başlamak.
Çok sürmeyecek, 4 yıl sonra aynı şekilde gidecek. İntihar pek çok şekilde tanımlanabilse de bir yandan yas tutmayı reddetmek, kabullenmeye direnmek, büyüyü devam ettirmek için duyulan ağır arzudur. Yenilgiyle ezilen ruhlar bir bakıma böyledir. Ekim 1917, Avrupa ve dünya için yeni bir tarihin açıldığı, ama ancak açıldığı, açılan tarihin yeniden kendi içine kapandığı bir an, uzun bir an… ve 20. yüzyılın en güzel, en kısa şiiri. Açılan kapıdan bakanlar büyük bir coşkuyla karşılandı.
SOSYALİST ÇABAYA REEMY
Daha sonra şiir kaldığı yerden olmasa da devam ediyor. Jean-Luc Godard, “Film Socialisme” (2010)’de, İkinci Dünya Savaşı öncesindeki yıllardan başlayarak tüm Avrupa’ya yayılan devrim umudunun umutsuzluğa, izleyicinin sinirlenmesine ve sıkılmasına kadar uzanan evrimini gösteriyor. Sinema tarihin akışkanlığını anlatır gibi sularla akarken, Rus hanımın dilinden, “Avrupa’yı bir kez daha yüzünüzdeki gülümsemeyle görmeden, bir kez daha kemer tokası gibi birbirine bağlanan Rusya ve mutluluk sözcüklerini görmeden ölmek istemiyorum”, dökülür. Godard’ın sineması sosyalist mücadeleye bir ağıttır. Film boyunca deniz eşliğinde Avrupa tarihine, biraz Afrika ve Filistin’e bakıyoruz; gemi geçmişi Barselona, Napoli, Hellas, Odessa ve Hayfa’ya çağrılar. Avrupa sınıf mücadeleleri tarihini bilenlerin anlamlı bulacağı alıntılarla: “Ölebileceğimiz bir durumda İspanya, kıtlığın olmadığı, umutlarımızın bile olmadığı bir ülke haline gelir.” Böylece Barselona’yı ve onun İspanya İç Savaşı’ndaki önemini, anarşistleri, Stalin’in konumunu, uluslararası tugayları, İspanya’nın mutluluğunu ve yalnızlığını, bir zamanlar dünyanın kalbi olduğunu hatırlıyoruz. İspanya’dan Odessa’ya doğru yola çıkan altının akıbetini hâlâ merak ediyoruz. Gönderenlerden sonradan hesap sorulur mu bilmiyorum, onlardan hesap soracak kimse kaldı mı bilmiyorum. Yunan İç Savaşı’nı üzüntüyle okumayan var mı: “Demokrasi ile trajedinin evliliği, tek çocuk: iç savaş.”
Avrupa’nın sarmal bir yay gibi geliş gidişleri semboller ve imgelerle bize ulaşıyor. Yarım kalan, bitirmek zorunda kalan sinemalardan biri. Bunun nedeni sadece sinemanın tekniğinin de zorlayıcı olması değildir. Birbirinden kopuk sembol-görüntü kolajları, ortaya sıkıştırılmış fotoğraflar, temassızca hissedilen geçişler, geçmiş ve şimdiki görüntülerin birbirini izlemesi, kitaplardan alıntılar, büyük cümleler (“fikirler bizi böler ama hayaller birleştirir”), rahatsız edici kamera görüntüler, monologlar, başka yerlerden geliyormuş izlenimi veren sesler, tekrarlar… Kameralar da yerinde durmuyor, her zaman çekim ve kayıt durumu oluyor. Kaydetmezseniz, görmezseniz yaşamazsınız; yaşıyorsan göster… izlemesi yorucu. Sinemanın seyirciyi zora sokmasının bir diğer nedeni de kısa süreli coşkulu anların ardından gelen yenilgileri ve kayıpları hatırlatmasıdır. Hatırlayacak çok şeyi olanların dayanması zordur.
BAŞKA BİRİ TARAFINDAN ZORLANAN YAS
Ekim ayına ve şiire dönecek olursak; Coşku derken sadece neşeyi kastetmiyorum, kaygı da olabilir, sevinç de, acı da… Sıradan olandan farkı yoğunluktur, belirleyici olan yoğunluktur: Duygunun kendisi değildir. Şiir bunları derinleştiriyor mu, olduğundan daha mı anlamlı kılıyor, yoksa gizli anlamları mı açığa çıkarıyor? Bazen sevinçli anlarda yazılan umut dolu şiirler elden ele dolaşır, her şey kaynar, şiir de ona eşlik eder. Çöküş dönemlerinde bu şiirlere bakılmaz, unutulmaya bırakılır, anlatılmaz, anlaşılmaz, söyledikleri sana ulaşmaz, sana yabancı gelir. Bu dönemin şiirine nasıl değer veriliyor bilmiyorum; Ama yasla karşılaşıyorum, içinde hiçbir kırgınlık barındırmayan bir yas. Acı inkar edilmez. Lokman Kasidesi’nde(1) ölüm, diyelim ki öldükten sonra cenaze, cenaze töreni ve geride kalanların – ölmeyenlerin – görünümü anlatılıyor. Bir ekim günü ceset sokaklarda dolaştırılıyor, caddeler, ara sokaklar ve evler olumsuz yaslara katılıyor ve katılmaya zorlanıyor. Evet, olumlu yas olduğu gibi olumsuz yas da vardır… Olumsuz yasta mecbur bırakılırsın, önünüze konur, “bak”… Kaçamazsınız, döndüğünüz her yere, baktığınız her yere ulaşır. bakabilir, kesinlikle görmenizi sağlayacaktır. Yasın ötekinin gücüyle bastırılıp tam tersine çevrilmesidir, “iyice hisset, yenilgiyi yeterince hissetmedin, biraz daha hisset”. Şimdilik üzüntüyü ve umutsuzluğu artıran bir yas biçimi gibi görünüyor. Esasında pozitif kederi biliyoruz, mağlup hissetmeden geride bırakmanın bir yolu, yeniden başlamanın, bir nevi unutmanın, acı çekmeden hatırlamanın mümkün olduğu bir unutma biçimi.
1973 yılının bir Ekim günü Mahmud Derviş’in ve Filistin’in geleceği kesin olarak belirlendi ve ardından değişmez, kalıcı bir sürgün başladı. Muhtemelen bunu 1948 yılına geri götürmek gerekir; Mahmud Derviş’in 6 yaşındayken ayrılmak zorunda kaldığı Hayfa’daki köy, tarih sahnesinden silinmiş, ardından sanki hiç var olmamış gibi hafızalardan silinmişti. Birlikte yaşama hayali kuranlar tarih sahnesinde giderek daha az belirginleşiyor. Derviş unutmamak için unutmaya karşı bir yazardır. “Kimse unutulmak istemez” diyor. Şiirleriyle hafıza yaratır. Bir daha dönmediği ve bir daha dönmeyeceği topraklardan bahseder hep.
“Keman, asla geri gelmeyecek kayıp zaman için ağlıyor
Ah o asla gelmeyecek
Keman, kaybedilen vatanın geri dönmesi için haykırıyor.”
Tanık olduğu ve yaşadığı Beyrut Kuşatması’nı sanki anılarının yükünü hafifletmek ister gibi anlatıyor. Bir Filistinli olarak o, kendi yerinde bir yabancıdır. “Buraya ait olmadığın söyleniyor… Seni kim vatandaş olarak kabul edebilir… Seni kim koruyabilir…”(2) Bir yabancının gittiği yerde arafta kalmaktan başka ne şansı olabilir? ‘Beyrut Ode’de Şabra ve Şatilla’nın acısı ve yalnızlığı, Filistin’in “kardeşleri” tarafından terk edilmesi anlatılıyor. “Kardeşlerin” “düşmanlardan” daha zalim olduğu hissi uyandırıyor insana. (3) Şiirle yas tutar ve ağıt yakar. Buna şahit olanlar biliyor; Ağıtlar anılardan oluşur. Dervişin ağıtı yerde yandı.
‘HAREKETE GEÇMEK İÇİN UNUTMAK ZORUNDASINIZ’
Bu güzel ve kana bulanmış Ekim gününde, tarihi ve yaşananları düşünürken, hiçbir şey yapmadan, sanki bir mucize bekler gibi seyrederken, her şeyin geçici olması insan için bir teselli kaynağı olmalı diyorum. ama çoğu zaman bu gerçekleşmez ve bir ortaklık kurmanın tek yolu kan dökmek olduğu sürece de olmayacaktır. beğenmek. Dostoyevski ‘Ecinniler’ adlı kitabında ortak öldürme eyleminin grubu bir arada tutan yapıştırıcı olduğunu söylüyor. Küme içindeki bağlar kan dökülerek güçlendikçe çıkış umudu da azalıyor.
Unutmak ve hatırlamak… Hangisi insanlığı mutluluğa ulaştırabilir? Hangisi rüya görmeyi mümkün kılabilir? Nietzsche, “Harekete geçmek için unutmak gerekir” diyor ve tatmin olmak için… Rastgele bir gelecek hayal etmeyen, geçmişi olmayan sürünün örneğini veriyor bize.
Yanınızda otlayan sürüye iyi bakın: dünü, bugünü bilmiyor, oraya buraya zıplıyor, sürekli otluyor, sonra dinleniyor, geviş getiriyor, sonra tekrar aşağı yukarı zıplamaya başlıyor, neşeye ve neşesizliğe olan bağlılığı bunu başaramıyor. uzun süre dayanır, yani sadece birkaç saniye; Bu yüzden bir an bile üzgün ya da sıkılmıyor. Bunu görmek çok dokunaklı… Mutluluklarını kıskançlıkla izliyor; çünkü onun istediği tek şey hayvanlar gibi, sıkıntıdan ve acıdan uzak yaşamak…
İnsan kendine de şaşırıyor, çünkü unutmayı öğrenemiyor ve hep geçmişe bağlı kalıyor insan… “Hatırlıyorum” diyor ve çabuk unutan, her anının öldüğünü, sislerin ve gecenin içinde kaybolduğunu gören hayvana imreniyor. , sonsuza kadar kayboluyor.
Nietzsche burada bitmiyor, ilerleyen sayfalarda şunu ekliyor. Gerçek zamanlı olarak hatırlamayı ve gerçek zamanlı olarak unutmayı bilmek, tarih dışılık ve tarihselliğin birliği. Çünkü yeniden başlamayı unutmak, unutmadan coşkuyu hissetmek, o gücü kendinde bulmak zordur; ve bunları yapmaktan kaçınmak için kesin hataları hatırlamak. Bir zamanlar mümkün olanın tekrar mümkün olacağı fikrine tutunmak.
bir.Lokman Kasidesi, Mehmet Said Aydın, Everest Yayınları, 2019
2.Unutkanlık Hafızası, University of California Press, 1995. http://ark.cdlib.org/ark:/13030/ft1z09n7g7/
3.Yükseklerden Gölgeye Övmek (Beyrut Kasidesi), Mahmud Derviş, 1995, Münasip Şeyler
